به نام خدا لوگوی-دانشگاه-تهران

جدول 4-57: احساس آرامش به وسیله دین بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 124
جدول 4-58: برتری رهبری سیاسی مردان بر زنان بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 125
جدول 4-59: اهمیت بیشتر تحصیلات مردان نسبت به زنان بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79   125
جدول 4-60: نتایج آماری  گاما (انتخاب زن سنتی بر حسب سنخهای ارزشی)،پیمایش79. 126
جدول 4-61: نتایج آماری  گاما (انتخاب زن مدرن بر حسب سنخهای ارزشی)،پیمایش79. 127
جدول 4-62: نتایج آماری  گاما (انتخاب زن مذهبی بر حسب سنخهای ارزشی)،پیمایش79. 127
جدول 4-63: تعداد ایده آل فرزند بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 128
جدول 4-64: کار کردن زنان(مادری که کار نمی‌کند رابطه گرم و پایدار با فرزندانش برقرار می‌کند) بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 129
جدول 4-65: کار کردن زنان(کدبانو و خانه‌دار بودن درست به اندازة کارکردن برای دستمزد ارضاکننده است) بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 129
جدول 4-66: کار کردن زنان(زن و شوهر هر دو باید در کسب درآمد خانواده سهیم باشند) بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 130
جدول 4-67: کار کردن زنان(حس می‌کنید وجود کدام یک از خصوصیات زیر در یک زن از همه مهمتر است : کار کردن بیرون از خانه؟) بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 130
جدول 4-68: اعتقاد به تعدد زوجات بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 131
جدول 4-69: اعتقاد به پیروی زن از مرد  بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 131
جدول 4-70: رضایت از زندگی بر حسب جنس و کشور (1980-1986)(اینگلهارت،1373،جدول7-1)   133
جدول 4-71: رضایت از زندگی و احساس خوشبختی  بر حسب سن (1980-1986) (اینگلهارت،1373،جدول7-2). 134
جدول 4-72: اهمیت درآمد خوب برای یک شغل بر حسب سنخهای ارزشی ،پیمایش 79. 136
جدول 4-73: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر حسب تحصیلات، پیمایشهای جهانی(2000-2003)   167
جدول 4-74: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر حسب سطح درآمد، پیمایشهای جهانی(2000-2003)   167
جدول4-75: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر حسب طبقه اجتماعی، پیمایشهای جهانی(2000-2003)   167
جدول 4-76: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر حسب تحصیلات، پیمایشهای جهانی(2000-2003)10 کشور غربی:. 168
جدول 4-77: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر حسب سطح درآمد، پیمایشهای جهانی(2000-2003) 10 کشور غربی:. 169
جدول 4-78: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر طبقه اجتماعی، پیمایشهای جهانی(2000-2003) 10 کشور غربی:. 169
جدول 4-79: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر حسب تحصیلات، پیمایش79. 170
جدول 4-80: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر طبقه اجتماعی، پیمایش79. 170
جدول 4-81: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر حسب سطح درآمد، پیمایش79. 170
جدول 4-82: فراوانی نسبی جمعیت نمونه هر پیمایش بر حسب تحصیلات(طولی). 172
جدول 4-83: فراوانی نسبی جمعیت نمونه هر پیمایش بر حسب تحصیلات(نسلی). 172
جدول 4-83: تعداد نمونه آماری بر حسب استانهای کشور،پیمایش 79. 175
جدول 4-84: تعداد نمونه آماری بر حسب 8  استان کشور،پیمایش 79. 176
جدول 4-85: شاخص رفاه نسبت به استانهای کشور. 177

فهرست نمودارها
نمودار 4-1: تغییرات در درصد فرامادیون طی سالهای 53 تا 82. 111
نمودار 4-2: درصد افرادی که بسیار به مسجد می روند(طولی). 138
نمودار 4-3: درصد افرادی که بسیار به مسجد می روند(نسلی). 138
نمودار 4-4: درصد افرادی که اظهار داشته اند که نماز خود رامرتب می خوانند(طولی)   138
نمودار 4-5: درصد افرادی که اظهار داشته اند که نماز خود رامرتب می خوانند(نسلی)   139
نمودار 4-6: درصد افرادی که برای معرفی انسان صوابکار دلایل مذهبی را عنوان نموده اند(طولی)   139
نمودار 4-7: درصد افرادی که برای معرفی انسان صوابکار دلایل مذهبی را عنوان نموده اند(نسلی)   139
نمودار 4-8: درصد افرادی که برای معرفی انسان گناهکار دلایل مذهبی را عنوان نموده اند(طولی)   140
نمودار 4-9: درصد افرادی که به گویه “از قدیم گفته اند که سرنوشت هر کس روی پیشانیش نوشته شده است” پاسخ مثبت داده اند(طولی). 141
نمودار 4-10: درصد افرادی که به گویه “از قدیم گفته اند که سرنوشت هر کس روی پیشانیش نوشته شده است” پاسخ مثبت داده اند(نسلی). 141
نمودار 4-11: درصد افرادی که برای گویه “آینده توجه به مذهب بیشتر خواهد شد یا کمتر” پاسخ بیشتر می شود را انتخاب کرده اند(طولی). 142
نمودار 4-12: درصد افرادی که برای گویه ” به نظر شما مردم نسبت به سابق به چه میزانی به امور دینی توجه می کنند ” پاسخ بیشتر شده است را انتخاب کرده اند(طولی). 142
نمودار 4-13: افرادی که زیاد به زیارت اماکن متبرکه می روند(طولی). 142
نمودار 4-14: افرادی که زیاد به مجالس روضه خوانی می روند(طولی). 143
نمودار 4-15: فراوانی نسبی افرادی که زیاد به دعای کمیل می روند(طولی). 143
نمودار 4-16: فراوانی نسبی افرادی که به جهان آخرت اعتقاد دارند(طولی). 144
نمودار 4-17: فراوانی نسبی افرادی که زیاد نذر و نیاز می کنند(طولی). 144
نمودار 4-18: فراوانی نسبی افرادی که زیاد نذر و نیاز می کنند(نسلی). 144
نمودار 4-19: درصد افرادی که زن ایده آل خود را زن سنتی معرفی کرده اند(طولی). 147
نمودار 4-20: درصد افرادی که زن ایده آل خود را زن سنتی معرفی کرده اند(نسلی). 148
نمودار 4-21: درصد افرادی که زن ایده آل خود را زن مدرن معرفی کرده اند(طولی). 148
نمودار 4-22: درصد افرادی که زن ایده آل خود را زن مدرن معرفی کرده اند(نسلی). 149
نمودار 4-23: درصد افرادی که زن ایده آل خود را زن مذهبی معرفی کرده اند(طولی). 149
نمودار 4-24: درصد افرادی که زن ایده آل خود را زن مذهبی معرفی کرده اند(نسلی). 149
نمودار 4-25: درصد افرادی که اظهار داشته اند در خانواده شان تصمیمات اساسی را مرد می گیرد(طولی). 150
نمودار 4-26: درصد افرادی که اظهار داشته اند در خانواده شان تصمیمات اساسی را همه می گیرند(طولی). 150
نمودار 4-27: درصد افرادی که اظهار داشته اند در خانواده شان تصمیمات اساسی را همه می گیرند(نسلی). 151
نمودار 4-28: درصد افرادی که موافق کار کردن زنان در بیرون از خانه هستند(طولی)   151
نمودار 4-29: درصد افرادی که موافق کار کردن زنان در بیرون از خانه هستند(نسلی)   151
نمودار 4-30: درصد افرادی که زن باحجاب را ترجیح می دهند(طولی). 152
نمودار 4-31: درصد افرادی که زن باحجاب را ترجیح می دهند(نسلی). 152
نمودار 4-32: درصد افرادی که با تعدد زوجات مخالفند(طولی). 153
نمودار 4-33: درصد افرادی که با تعدد زوجات مخالفند(نسلی). 153
نمودار 4-34: درصد افرادی که تعداد فرزند 2 و یا کمتر را به عنوان تعداد ایده ال خود بیان داشته اند(طولی). 153
نمودار 4-35: درصئ افرادی که تعداد فرزند 2 و یا کمتر را به عنوان تعداد ایده ال خود بیان داشته اند(نسلی). 154
نمودار 4-36: درصد افرادی که اولویت ازدواج را با فامیل می دانند(طولی). 154

نمودار 4-37: درصد افرادی که اولویت ازدواج را با فامیل می دانند(نسلی). 154
نمودار 4-38: درصد افرادی که برای تربیت فرزند از رفتار مسالمت آمیز استفاده می کنند(طولی)   154
نمودار 4-39: درصد افرادی که با مهریه موافقند(طولی). 155
نمودار 4-40: درصد افرادی که با اظهار نظر والدین در امور فرزندان پس از ازدواج  موافقند(طولی). 155
نمودار 4-41: درصد افرادی که با اظهار نظر والدین در انتخاب دوست فرزندان موافقند(طولی)   156
نمودار 4-42: درصد افرادی که با معاشرت دختر و پسر قبل از ازدواج موافقند(طولی)   156
نمودار 4-43: درصد افرادی که سن مناسب برای ازدواج دختران را زیر 20 سال عنوان کرده اند(طولی). 157
نمودار 4-44: درصد افرادی که معتقدند بهتر است پدر و مادر پس از ازدواج .با فرزندان زندگی کنند (طولی). 157
نمودار 4-45: افرادی که با این گویه موافقند:در زمانی که مشاغل محدودند مردان حق بیشتری برای اخذ آن کارها دارند(طولی). 157
نمودار 4-46: افرادی که با این گویه موافقند:در کل مردان نسبت به زنان رهبران سیاسی بهتری هستند (طولی). 158
نمودار 4-47: درصد افرادی که از وضع مالی خود اظهار رضایت نموده اند(طولی). 159
نمودار 4-48: درصد افرادی که از وضع مالی خود اظهار رضایت نموده اند(نسلی). 159
نمودار 4-49: درصد افرادی که در  مجموع از زندگی خود اظهار رضایت نموده اند(طولی)   160
نمودار 4-50: درصد افرادی که در  مجموع از زندگی خود اظهار رضایت نموده اند(نسلی)   160
نمودار 4-51: درصد افرادی که از وضع سلامتی خود اظهار رضایت نموده اند(طولی). 160
نمودار4-52: درصد افرادی که از وضع سلامتی خود اظهار رضایت نموده اند(نسلی). 161
نمودار 4-53: درصد افرادی که از وضع محیط اجتماعی خود اظهار رضایت نموده اند(طولی)   161
نمودار 4-54: درصد افرادی که از وضع محیط اجتماعی خود اظهار رضایت نموده اند(نسلی)   161
نمودار 4-55: درصد افرادی که از زندگی خانوادگی خود اظهار رضایت نموده اند(طولی)   162
نمودار 4-56: درصد افرادی که از زندگی خانوادگی خود اظهار رضایت نموده اند(نسلی)   162
نمودار 4-57: درصد افرادی که از شانس و اقبال خود اظهار رضایت نموده اند(طولی). 162
نمودار 4-58: درصد افرادی که از موقعیت شغلی خود اظهار رضایت نموده اند(طولی). 163
نمودار 4-59: درصد افرادی که از وضع مسکن خود اظهار رضایت نموده اند(طولی). 163
نمودار 4-60: عوامل موفقیت از دیدگاه افراد(طولی). 164
نمودار 4-61: عوامل موفقیت از دیدگاه افراد(نسلی). 164

 
 
 
فصل اول
کلیات


1-1- طرح مسأله
تحولات و تغییرات فرهنگی پدیده‌ای است که همواره با بشریت همراه و همنشین بوده است، پیدایش آتش، کشاورزی، خط، تولید ابزار و زایش صنعت، ظهور پیامبران، جنگ و کشورگشایی همه در تحولات و تغییرات فرهنگی انسان نقش داشته اند.
در چند سده اخیر, انقلاب صنعتی یکی از مهمترین دلایل و یا شاید مظهر تغییرات فرهنگی در جهان به شمار می‌رود. اما در چند دهه گذشته تغییرات اقتصادی، تکنولوژیکی، اجتماعی و سیاسی، فرهنگهای جوامع پیشرفته صنعتی را از جنبه‌های بسیار مهم دگرگون ساخته است. انگیزه‌هایی که مردم را به کار وامی‌دارد، مسائلی که سبب بروز برخورد سیاسی می‌شود و اعتقادات مذهبی مردم، نگرش آنها دربارة طلاق، سقط جنین، همجنس‌بازی و اهمیتی که به داشتن بچه و تشکیل خانواده می‌دهند همه دگرگون شده است.
انقلاب صنعتی جریانی از تغیرات با خود آورد و شکل نوینی به فرهنگهای مغرب­زمین بخشید، با گذشت سالها که از اهمیت رشد اقتصادی به منزله مهمترین هدف جوامع می‌گذرد، هم­اکنون دگرگونیهای فرهنگی هستند که جامعه پیشرفته صنعتی را هدایت می‌کنند (اینگلهارت, 1373).
اما مظاهر انقلاب صنعتی، علی‌الخصوص مظاهر مادی آن، در چارچوب کشورهای مغرب زمین محصور نماند، بلکه با ورود اجتناب‌ناپذیر خود به همه کشورها و جوامع، تجربه‌های فرهنگی متفاوت و البته در برخی وجوه، تجربه­های مشترکی را نیز موجب شد. مسلماً جامعه ایران نیز مستثناتی بر این قاعده نبوده و نیست. پژوهش حاضر کوششی است برای مقایسه برخی وجوه تحول فرهنگی ارزشها و نگرشهای افراد در جوامع پیشرفته صنعتی با مؤلفه‌های مشابه در جامعه ایران و تطبیق نظریات پیرامون این تحولات در مورد تجربه خاص ایران.پ
در واقع همانگونه که از عنوان پایان نامه استنتاج می­شود مساله اصلی ما در این تحقیق تحول فرهنگی است‎‏‏، که به صورت تطبیق نظریه تحول فرهنگی اینگلهارت بر ارزش­ها و نگرش­های ایرانیان مطرح می­شود.

آنچه که در این میان غامض است بازة زمانی این تغییرات است یا به عبارت دقیق­تر این پژوهش تحولات فرهنگی را در چه بازة زمانی مورد توجه قرار می‌دهد.
با توجه به روش‌شناسی پژوهش (در قسمت روش‌شناسی به صورت مسبوط توضیح داده خواهد شد) یکی از روش­های این تحقیق تحلیل ثانویه پیمایش‌های ملی دربارة ارزشها و نگرشهای ایرانیان است بنابراین نتایج حاصل از پیمایش‌های ملی، داده خام پژوهش حاضر به شمار می‌رود. با توجه به این موضوع که قدیمی‌ترین پیمایش انجام گرفته در کشور به سال 1353 بازمی‌گردد و اخیرترین آنها در سال 1382 انجام گرفته بازة زمانی تحقیق را تحولات فرهنگی ایرانیان از سال 1353 تا 1382 در نظر می­گیریم.
گذشته از بحث طرح مساله، مبحث مهم بعدی در این قسمت بحث اثبات مسأله یعنی اثبات وجود تغییرات است. درواقع باید قبل از تبیین و تحلیل تغییرات فرهنگی در ایران، به اثبات این مساله پرداخت که اساسا تغییراتی رخ داده است. دلایلی که موید وجود مساله تغییرات فرهنگی می­باشد به شرح زیر است:

• جهش‌های اقتصادی و تکنولوژیکی در جهان، ورود تکنولوژی‌های مدرن به عرصه زندگی روزمره، ورود تلویزیون و رسانه‌های جدید مانند ماهواره، اینترنت و … تحولات بسیاری را در تمام جهان باعث شده است که جامعه ایران نیز در این میان تاثیرات مشابهی را نیز پذیرا شده است.

گذشته از تحولات جهانی، جامعه ایران طی 30 سال اخیر (1382 – 1353) تغییراتی منحصر به خود را نیز از سر گذرانده است. وقوع یک انقلاب عمیق اجتماعی و ایدئولوژیک و از سرگذراندن یکی از طولانی­ترین و فرسایشی­ترین جنگ‌ها در دهه­های اخیر، وقوع تغییراتی را در طرز فکر و نگرش افراد اجتناب ناپذیر می­نماید. از نظر شاخص‌های مدرنیزاسیون نیز، اجرای چندین برنامه توسعه (چه قبل از انقلاب و چه بعد از جنگ)، دوبرابر شدن جمعیت و 4 برابر شدن شهرنشینی (http://www.sci.org.ir ، سایت مرکز آمار ایران) و افزایش ناگهانی جوانان در چند سال اخیر، تغییرات گسترده در قیمت نفت و بالطبع تولید ناخالص ملی، به وجود آمدن کلان­شهرها و تغییرات گسترده در چهره شهرها، افزایش تولیدات و همچنین واردات به طوری که برای هر محصول چندین alat رناتیو از لحاظ مارک در بازار وجود دارد، افزایش درصد باسوادان از 48.5 درصد در قبل از انقلاب به 86.5 درصد در سال 1384(روزنامه همشهری، 20/11/84)، افزایش درصد زنان تحصیل کرده و افزایش حضور آنها در محیط کار و اجتماع و … همه و همه نشان‌دهنده تغییرات فیزیکی، جمعیتی و اجتماعی گسترده‌ای در کشورمان طی 30 سال اخیر است که با توجه به تعریف فرهنگ در نظام کنش[1]، تغیرات فرهنگی را نیز موجب شده است.

• تقریباً می‌توان در نگرشهای سنجیده شده در تمام پیمایش‌ها، تفاوت‌های محسوسی را میان نگرشهای افراد در سنین مختلف مشاهده نمود. این به گونه‌ای است که از 186 گرایش سنجیده شده در پیمایش سال 79، 107 گرایش با مؤلفه سن همبستگی نشان می‌دهند. البته این همبستگی هیچگاه از وضعیت ضعیف و متوسط ضعیف بالاتر نمی‌رود زیرا فرایند جامعه‌پذیری در هر حال اجازة گسست‌های بنیادی را نداده است.
• با مراجعه به دو پیمایش مورد استفاده در این پایان‌نامه درمی‌یابیم که افراد خود به تغییرات ارزشی، نگرشی و فرهنگی خود و دیگران اذعان دارند. تغییرات ارزشهای مذهبی به عنوان یکی از مهمترین و پایه‌ای‌ترین ارزشها و هنجارها(اینگلهارت, ص 208)، موید این ادعاست.

در پیمایش سال (1353) به دو گویه زیر بر­می­خوریم:
الف) به نظر شما مردم ………………………………………………
1) بیشتر از سابق به امور دینی توجه می‌کنند
2) کمتر از سابق به امور دینی توجه می‌کنند
3) همین اندازه به امور دینی توجه می‌کنند.
ب) به نظر شما در آینده توجه به مذهب بیشتر خواهد شد یا کمتر یا فرقی نمی‌کند.

1) بیشتر

2) کمتر

3) فرقی نمی‌کند

این مطلب را هم بخوانید : پایان نامه درباره انحلال قرارداد/:منظور از بطلان در قاعده - خوشفکری - مرجع ایده ها و آموزش های علمی

برای سؤال اوّل 40% از افراد اظهار داشته‌اند که نمی‌دانند، 47% پاسخ داده که توجه به امور دینی افزایش یافته است و 10% گفته‌اند کمتر شده است. و برای سؤال دوّم 43% گزینه نمی‌دانم، 40% بیشتر خواهد شد و 10% کمتر خواهد شد را برگزیده‌اند.
اینکه پاسخگویان به کدام گزینه بیشتر گرایش داشته‌اند، شاید در این مرحله اهمیتی نداشته باشد اما این که گزینه‌ای 4 برابر بیشتر از گزینه دیگر انتخاب شده است نشان‌دهندة بروز تغییراتی فرهنگی است.
در پیمایش سال 1382 نیز گویه­هایی مشابه مورد سوال قرار گرفته­اند:
الف) به نظر شما مردم الان نسبت به 5 سال قبل مذهبی‌تر شده‌اند یا غیرمذهب‌تر؟

مذهبی‌تر شده‌اند	غیرمذهبی‌تر شده‌اند	فرقی نکرده‌اند
5/16%	9/69%	6/13

همانگونه که مشاهده می‌کنید در این پیمایش نیز جدا از نتیجه آن، درصد موافقین با یک گزینه (غیر مذهبی شدن)چندین برابر گزینه ‌(مذهبی شدن)  دیگر است و این نشان می‌دهد که افراد جامعه خود نیز به تغییرات ارزشی و فرهنگی خود اذعان داشته‌اند.
مباحثی که پس از اثبات وجود تغییرات فرهنگی نیازمند بررسی و پژوهش است عبارتند از مسیر و جهت تغییرات فرهنگی موجود که در قالب فرضیات تحقیق بدانها پرداخته خواهد شد.